خانواده تاریخ یا شبکه تاریخ؟

مطلبی را که در این پست می آید، مدتها پیش نوشته بودم که به دلیل مشکلات پیش آمده در سرور بلاگفا  امکان بارگذاری نبود.

اخیرا خانواده تاریخ یکی از بزرگان خود را از دست داد و آن فقدان دکتر صادق آئینه­ وند بود. دربارۀ جایگاه علمی و ویژگی های اخلاقی مرحوم استاد آئینه وند در مجامع علمی، سایت ها و مطبوعات سخن ها رفت و قلم ها زده شد؛ رسانه ملی نیز ویژه برنامه ای را در این خصوص تدارک دید؛ این برنامه با عنوان «مردی از دیار صداقت» در 24 اردیبهشت ماه از شبکه 4 سیما پخش شد.

در این برنامه از دو استاد تاریخ اسلام دعوت شده بود؛ دکتر محسن الویری از دانشگاه باقرالعلوم و دکتر فاطمه جان احمدی از دانشگاه الزهرا مهمان این برنامه بودند. هر دو حق مطلب را آن ­چنان­ که شایسته مرحوم آئینه­ وند بود، خوب ادا کردند و دربارۀ خصوصیات علمی و اخلاقی ایشان صحبت کردند. البته سخنان خانم جان احمدی تا حدودی با احساس آمیخته بود. ایشان با اشاره به عمر 63 ساله دکتر آئینه­ وند و مقایسۀ آن با عمر حضرت رسول (ص) گفت: استاد آئینه­ وند دو برابر عمرشان کار کرد و پله ها را دوتایی طی نمود. خانم جان احمدی در پایان از دکتر آینه­ وند با عنوان پدر رشتۀ تاریخ اسلام یاد کرد. دکتر الویری نیز در گذشت استاد آئینه­ وند را برای خانواده تاریخ ضایعه دانست و با تبیین مقام علمی و خدمات استاد، پرهیز از شتابزدگی و شعارزدگی را از ویژگی های بارز ایشان دانست.

صحبت های دکتر الویری در این برنامه یک نکته قابل توجه و البته قابل تأمل داشت و آن پیشنهاد راه ­اندازی شبکه تاریخ به صدا و سیما بود تا از این طریق بتوان اهمیت تاریخ را برای مخاظبان تبیین کرد.

راه اندازی شبکه تاریخ که دکتر الویری پیشنهاد آن را دارند، بسیار به جا است، اما باید در آن تأمل کرد؛ زیرا اگر بنا باشد با راه ­اندازی شبکه تاریخ برنامه­ های آن به غیر اهل تاریخ، یعنی پزشکان، خطیبان، مداحان، فقیهان و ... سپرده شود بهتر که چنین شبکه ای راه نیافتد. واقع امر این است که صدا و سیما برنامه­ های زیادی را به تاریخ اختصاص داده و می­ دهد، اما باید دید در این برنامه­ ها، اهالی تاریخ کجای کارند و از نظرات متخصصان و کارشناسان تاریخ چه مقدار استفاده می­ شود، برای مثال از همین استاد آئینه ­وند با آن همه علم و فضل - که در اوایل انقلاب سابقه نویسندگی متون رادیو و تلویزیون را نیز داشته - چقدر در صدا و سیما استفاده شد؟ و یا از دیگر استادان برجسته تاریخ، چندبار در این برنامه ها دعوت شده است؟ و ...؛ بنابراین اگر بنا است اهمیت تاریخ و فواید آن به جامعه شناسانده شود به نظر می­ رسد سپردن برنامه های تاریخی (هرچند اندک هم باشد) به اهل آن، یعنی خانواده تاریخ مهم و ضروری است و نسبت به راه اندازی شبکه تاریخ اولی است. 

نقدي بر گزارش مسعودي از توجه ايرانيان به كعبه در روزگار پيش از اسلام

چکیده

ابوالحسن علي بن حسين مسعودي (د. 345 هـ)، گزارشي را در دو اثر معروف خود، مروج الذهب و التنبيه و الاشراف، آورده كه طبق آن ايرانيان باستان، من جمله ساسان بن بابك با هدايايي به زيارت كعبه مي رفته اند. بر اساس اين روايت، نام چاه زمزم نيز از زمزمه ايرانيان اقتباس شده است. اين مقاله با بررسي نكات اساسي روايت مسعودي، به مقايسه آن با رواياتي كه در منابع ديگر درباره تاريخ ايران و تاريخ مكه پيش از ظهور اسلام آمده، مي پردازد. در اين نوشتار معلوم مي شود خبر توجه ايرانيان به كعبه در دوران پيش از اسلام، در آثار مورخان پيش از مسعودي و مورخاني كه پس از وي با ديد نقّادي تاريخ را نوشته اند، نيامده است، بلكه اين روايت، روايتي شاذ است كه فاقد اصالت بوده و نشأت گرفته از انديشه هاي شعوبي گرانه ايرانيان در دوران اسلامي مي باشد. 

لینک دریافت مقاله: http://jhcin.srbiau.ac.ir/article_3215_673.html

سیر قهقرایی در تاریخ!

زمانیکه دانشجو بودم استادم دکتر قنوات می گفت: گاهی از مطالبی که مداحان می گویند یا می خوانند اطلاعات تاریخی خوبی به دست می آید. بعد استاد توصیه می کردند وقت پای جلسات مداحان می نشینید مواظب باشید که از آنها انتقاد نکنید چون اکثرشان روحیه انتقاد پذیری ندارند.

چند روز پیش مراسم هفتم درگذشت یکی از بستگان مان بود که در منزل پسرشان بر پا شده بود، من هم برای عرض تسلیت حضور یافتم. پس از قرائت قرآن و زیارت عاشورا نوبت سخنرانی رسید. سخنران که یک روحانی بودند پس از حمد و ستایش خداوند و ذکر سلام و صلوات بر پیامبر(ص)، در ابتدای صحبت هایشان گفتند: می خواهم در این مجلس طوری دیگر صحبت کنم می خواهم یک سیر قهقرایی در تاریخ اسلام داشته باشیم... . من که اهل تاریخ هستم خوشحال شدم و با خود گفتم چه بهتر، بالاخره مطلب تازه ای یاد می گیرم.

ایشان در قسمتی از سخنان خود که به تاریخ اسلام اختصاص داده بود گفت: «جابر بن عبدالله انصاری دید پیامبر(ص) سه تا سنگ بر شکم خود بسته است. علت را پرسید. حضرت فرمودند سه روز است چیزی نخورده ام. جابر گفت من گوسفندی دارم اگر اجازه بدهید آن را ذبح کنم، حضرت فرمودند من تنها نیستم این 700 نفری که برای کندن خندق اینجا هستند همه گرسنه اند. داستان از این قرار بود که جهود بنی قریظه قصد حمله به مدینه را داشتند، جبرئیل بر پیامبر(ص) نازل شد و دستور داد تا دور مدینه خندق بکَنند و داخل آن را با آب پر کنند و یا در آن آتش روشن کنند تا از ورود دشمن جلوگیری شود... شهر مدینه طوری است که چهار طرف آن را کوه فرا گرفته است. اما مکه اینچنین نیست فقط دو طرف آن کوه است، یک طرف کوه احد و طرف دیگر آن کوه ابوقبیس قرار دارد... پیامبر(ص) اجازه داد و علی (ع) را به همراه جابر فرستاد تا گوسفند را ذبح کنند و طعامی آماده کنند... پس از آنکه طعام آماده شد پیامبر(ص) به همراه آن 700 نفری که سه روز بود چیزی نخورده بودند به خانه جابر آمدند و طعام خوردند...»

صحبت های آقای روحانی تمام شد، اینجا بود که من به یاد سفارش استاد قنوات افتادم. میوه و چایی را میل کردم و بدون اینکه لب تکان داده باشم از مجلس بیرون آمدم.

 

گفتگو با دکتر خضری به مناسبت سالروز فتح اندلس توسط مسلمانان

 

تاریخ سرزمین اندلس یا اسپانیای اسلامی، یکی از بخش های پر فراز و نشیب تاریخ اسلام می باشد. مسلمانان در اواخر سده اول هجری وارد اندلس شدند و پس از قریب به ۸۰۰ سال سلطه و حکومت بر آن در نهایت مجبور به ترک آن سرزمین شدند. سال ورود مسلمانان به اندلس را که به فرماندهی طارق بن زیاد یکی از افسران موسی بن نصیر اتفاق افتاد، مورخان سال 92هـ(711م) ذکر کرده اند. ولی در خصوص ماه و روز آن اختلاف است، 5 رجب، ماه رمضان و 21 شوال زمان هایی است که در منابع آمده است...

ادامه نوشته

نقدي بر كتاب تاريخ تحليلي صدر اسلام

کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام ، تألیف محمد نصیری که نشر معارف آن را چاپ نموده  و گروه معارف اسلامی آن را به عنوان منبع درس عمومی تاریخ تحلیلی اسلام برای مطالعه دانشجویان معرفی کرده است دارای اشکالات و نواقصی می باشد که توسط اساتید و صاحب نظران نقد هایی بر آن صورت گرفته است ، من نیز طی دو سالی که این درس را تدریس می کنم به سهم خودم نقدهای وارده بر کتاب تاریخ تحلیلی صدر اسلام را هم به گروه معارف اسلامی گزارش داده ام و هم در جلسات هم اندیشی اساتید دانشگاه  آنها را باز گو نموده ام. امروز مقاله ای دیدم با عنوان نقدي بر كتاب تاريخ تحليلي صدر اسلام ( برای مشاهده مقاله اینجا کلیک کنید) که در شماره ۷۷ نشریه معارف به چاپ رسیده است. نگارنده این مقاله ، اشکالات و نواقص كتاب مذكور را از زوایای مختلف مورد نقد قرار داده و در دو بخش ساختاري و محتوايي به تشریح آنها پرداخته است. تقدم و تأخر در ارائه مطالب ، تناسب نداشتن عنوان‌ها با مطالب ذيل آنها ، پاورقي‌ها ، اشكال‌هاي صوري و نقل قول‌هاي فراوان نقد هایی است که به ساختار کتاب وارد شده است. نگارنده این مقاله اشکالات محتوایی کتاب را در نادرستي برخي مطالب ، نارسايي برخي از تحليل‌ها ، به كاربردن واژه‌هاي غير معمول يا نامناسب و كمبودها دانسته و برای هر مورد مصداق نیز آورده است.

امید است این نقدها به ثمر بنشیند و گروه معارف اسلامی منبع مناسبی را برای درس تاریخ تحلیلی صدر اسلام تعریف نماید.

ایران مهد ظهور پیامبران

یکی از سؤالاتی که رایج است و بعضی از دانشجویان نیز در کلاس از من می پرسند این است که چرا همه پیامبران در عربستان ظهور کرده اند و درسرزمینهای دیگر مثل ایران پیامبری مبعوث نشده است؟

قبل از پاسخگوئی به سؤال لازم می دانم در مقدمه چند نکته را متذکر شوم:

ادامه نوشته